“In België zijn negentien beschermende criteria tegen discriminatie, als deze gecombineerd worden in reeksen van één of meer kenmerken komt daar een niet meer uit te spreken aantal (121 triljoen) uit.[1]” Aan deze passage uit het boek Reset van Mark Elchardus, nee dat boek handelt niet over het ‘the great reset’ waartegen menigeen tegenwoordig te hoop loopt, maar over identiteit, gemeenschap en democratie zoals de ondertitel van het boek luidt, moest ik denken bij het lezen van een artikel op de site De Kanttekening. In dat artikel staat de vraag of het pas aangetreden kabinet wel ‘divers genoeg’ is centraal.
Kantekeningpanellid Anuska Soekhradj geeft, wellicht onbewust aan waar afspiegeling spaak loopt. “Nee, ik voel mij niet echt meer vertegenwoordigd door dit nieuwe kabinet. Het is mooi dat Franc Weerwind een Surinaamse achtergrond heeft, maar hij is behoorlijk verkaasd. Ook komt hij niet uit de Randstad, waar de meeste mensen met een multiculturele achtergrond vandaan komen, maar uit Almere.” Dat zijn al heel wat kenmerken waaraan gespiegeld moet worden. Geografie’ compliceert het nog veel meer. Weerwind komt uit Almere en niet uit de Randstad. Nu bestaat die Randstad uit verschillende steden en dorpen en in die steden en dorpen wonen mensen die er geboren en getogen zijn, maar er wonen ook mensen die van elders komen.“ Daarnaast is de diversiteit beperkt. Waar zijn de Aziaten? Waar de Brazilianen? En waar de Hindoestanen?” vraagt Soekhradj zich af. En ik vraag me dan weer af of ‘Braziliaan’ of ‘Aziaat’ dan specifiek genoeg is. Een Vietnamees verschilt immers van een Tadzjiek terwijl het beiden Aziaten zijn. En voelt een Vietnamees uit Hanoi zich vertegenwoordigd door een landgenoot uit Ho Chi Minhstad? Soekhradj brengt nog iets anders in: “De VVD vertegenwoordigt de rijken. De meeste Nederlanders, wit en zwart, vallen niet in die groep.” In zijn boek Reset formuleert Elchardus het nog wat scherper: “Er is in onze samenleving een vrij grote groep die bijzonder specifiek is wat betreft zijn wijze van denken, voelen en doen, de laaggeschoolden. Zij blijven echter het meest onzichtbaar.[2]”
Ik moest aan de berekening[3] van Elchardus denken omdat die het probleem van afspiegeling duidelijk maakt. Nu komen niet alle combinaties voor, maar als we het naar de Nederlandse situatie verplaatsen zijn er in ieder geval veel meer dan 150 (het aantal Kamerzetels) combinaties van kenmerken van ‘identiteiten’. Dat wordt lastig afspiegelen. Zeker omdat bij het kenmerk ‘religie’ niet het JA of NEE van belang is maar katholiek, moslim, hindoe enzovoort. En als je ‘geografie’ waar Soekhradj op wijst, meetelt, loopt het helemaal spaak. Nederland kent net zoveel ‘identiteiten’ die afgespiegeld moeten worden als dat het inwoners heeft. Gelukkig zijn dat er minder dan Elchardus’ rekensom, het zijn er nog altijd veel meer dan dat er zetels in de Tweede Kamer zijn.
Volgens Elchardus wordt dit roepen om ‘afspiegeling veroorzaakt door wat hij noemt, het kleine identiteitsstreven of identitair particularisme dat: “wordt geboren uit het streven naar emancipatie en gelijkheid. … De oorsprong van het kleine identiteitsstreven is de evidente eis dat onze samenleving de waarden respecteert die zij hoog in vaandel draagt.[4]” Afspiegeling stelt ons huidige principe van democratische vertegenwoordiging radicaal ter discussie. Dat huidige systeem gaat uit van gelijkheid van burgers en omdat, zoals Elchardus het omschrijft: “burgers gelijk zijn, is politieke vertegenwoordiging niet aan particuliere eigenschappen gebonden. Daarom worden in volwaardige democratieën enkel burgerschap en leeftijdsvereisten gesteld om stemgerechtigd te zijn en zich kandidaat te kunnen stellen.[5]”
Daarmee kom ik bij iets bijzonders. Onze huidige vertegenwoordigende democratie gaat uit van gelijkheid: iedere mens is gelijk en telt op eenzelfde manier. Dat niet iedereen gelijke kansen heeft, doet niets aan dit principe af. De aanhangers van afspiegeling willen de kansenongelijkheid aanpakken en daar vinden ze mij aan hun zijde. Bij hun streven naar afspiegeling vinden ze mij niet aan hun zijde. Iedere gekozen volksvertegenwoordiger, vertegenwoordigt het hele volk. Zo maakt onze democratie ons, qua identiteit ongelijke burgers, gelijk door elk van de 150 Kamerleden ons allemaal te laten vertegenwoordigen. Gelijkheid nastreven via een afgespiegeld parlement, maakt de gelijken (onze volksvertegenwoordigers) ongelijk omdat volksvertegenwoordigers dan niet het hele volk vertegenwoordigen maar slecht de groep waarvan zij de afspiegeling zijn. De ‘gelijken’ worden ongelijk terwijl er niets verandert aan de ongelijke kansen.
[1] Marc Elchardus, Reset. Over identiteit gemeenschap en democratie, pagina 128
[2] Idem, pagina 127
[3] Voor de niet wiskundigen onder ons. Die 121 triljoen is de uitkomst van 19x18x17x16x15x14x13x12x11x10x9x8x7x6x5x4x3x2x1.
[4] Idem, pagina 121
[5] Idem, pagina 126
Ballonnendoorprikker 