Grondrechten op de helling

Mijn zorgen over onze democratische grondrechten die ik eind vorig jaar naar aanleiding van het eindverslag van formatieverkenner Ronald Plassterk in een prikker uitte, zijn vergroot. De aanleiding hiervoor is iets wat zich in de Tweede Kamer in het Vragenuurtje afspeelde. “VVD, PVV en BBB – samen met NSC in gesprek over een nieuw kabinet – grepen het eerste Vragenuur van 2024 dinsdag aan om hun afkeer van de aanhoudende demonstraties van XR te belijden,” aldus een artikel in de Volkskrant dat er verslag van doet. Aanleiding voor de vragen was het besluit van het Openbaar Ministerie om de zaak tegen Extinction Rebellion actievoerders die in 2022 een deel van Schiphol hadden bezet, te seponeren.

“Dus eerst delen we veel te lage straffen uit in Nederland. En dan stoppen we met vervolgen omdat mensen anders toch maar een lage straf krijgen. Dit kan toch helemaal niet? De mensen thuis begrijpen er geen snars van.” Aldus PVV-Kamerlid Marjolein Faber. Dat het Openbaar Ministerie de vervolging staakte omdat duidelijk was geworden dat de manier waarop de actievoerders waren geïdentificeerd niet deugde vergeet ze voor het gemak maar even. Die manier bestond uit het fotograferen van actievoerders en vervolgens via een zoektocht langs foto’s op Internet proberen te achterhalen welke persoon bij de foto hoorde. Dit had ertoe geleid dat er mensen werden beschuldigd van deelname aan die actie die konden aantonen daar niet te zijn geweest.

Deze verdraaiing van de werkelijkheid is nog tot daaraantoe.  Voormalig PVV en nu BBB-Kamerlid Lilian Helder gaat nog een stap verder: “XR weet heel goed hoe het de wet moet omzeilen. Het maakt misbruik van het demonstratierecht. Doe het dan zoals Spanje: noem het een criminele organisatie. Dan wordt het een heel ander verhaal.”  Iedere Nederlander wordt geacht de wet te kennen. Dat geldt zeker voor Kamerleden en wat we zeker van Kamerleden mogen verwachten is dat ze de Grondwet kennen. En van die Grondwet toch zeker de grondrechten. Helaas geeft mevrouw Helder er blijk van die kennis te ontberen. We kennen in dit land geen ‘misbruik van het demonstratierecht’. Artikel 7  derde lid van de Grondwet is daarover heel duidelijk: “Voor het openbaren van gedachten of gevoelens door andere dan in de voorgaande leden genoemde middelen heeft niemand voorafgaand verlof nodig wegens de inhoud daarvan, behoudens ieders verantwoordelijkheid volgens de wet. De wet kan het geven van vertoningen toegankelijk voor personen jonger dan zestien jaar regelen ter bescherming van de goede zeden.” Die voorgaande leden behandelen het uiten van gedachten en gevoelens via de geschreven (lid 1) en ongeschreven media (lid 2). Van dit recht maak ik met het schrijven van deze prikker gebruik en daarvoor hoef ik aan niemand toestemming te vragen. Zo hoeft niemand toestemming te vragen om op welke plek dan ook zijn ‘gedachten en gevoelens’ te uiten. Zo kon ‘Rote Fahne’, die in de jaren tachtig zieltjes probeerde te winnen voor het communisme, ongehinderd zijn boodschap verkondigen in de binnenstad van Venlo. Net zoals de ‘stadsprediker’ van Eindhoven zijn christelijke boodschap door de straten mocht schreeuwen.

Echt bijzonder wordt het met Helders idee om XR dan maar tot ‘criminele organisatie’ te benoemen. Het lijkt erop dat de BBB al een heel eind naar beneden is gerold van het hellende vlak. Het hellende vlak van verkenner Plassterks gesprek over ‘een gezamenlijke basislijn voor het waarborgen van de Grondwet, de grondrechten en de democratische rechtsstaat.’ Benoem iemand met een andere mening die op een voor jou hinderlijke manier de mening uit gewoon een ‘criminele organisatie’ en weg zijn de grondrechten. Bij de BBB zijn onze grondrechten dus niet veilig. Goed om te weten.

Dat ‘misbruik van het demonstratierecht’ klinkt trouwens heel anders dan de sympathie en aanmoedigingen van haar partij voor de ‘trekker terreur’ van boeren de afgelopen jaren. De tactiek van XR verschilt in niets van die van de manier waarop de boeren, Farmers Defence Force voorop, aandacht vroegen voor hun zorgen. De tactiek was niet anders. Qua inzet van middelen is het echter een verschil van dag en nacht. Een tube lijm en een ketting om je aan elkaar vast te ketenen tegenover bijvoorbeeld een John Deere 6R al dan niet met een aanhanger met mest of hooibalen of een Caterpiller 938M shovel. Enige hypocrisie is de partij dus niet vreemd. Trouwens ook de PVV niet want ik kan me geen oproepen van PVV-Kamerleden herinneren om protesterende boeren te vervolgen en hen er niet vanaf te laten komen met ‘een lage straf’.

CDA-Kamerlid Boswijk deed ook een duit in het zakje door erop te wijzen dat de boetes die de activisten krijgen via een crowd funding worden betaald: “Dan is die ene prikkel die je hebt dus ook weg. Dit is gewoon een vorm van anarchie. Er zijn heel veel mensen in Nederland, onder wie ikzelf, die dit heel slecht trekken.”  Minister van Justitie en Veiligheid en VVD-leider Yesilgöz gaat hierop in met de opmerking: “De vragen die in de Kamer leven, zijn heel terecht. Als dit een verdienmodel is, misbruik maken van het demonstratierecht, dan wil ik van het OM graag horen wat het nodig heeft van de politiek om daarop te reageren.”  Ook Yesilgöz geeft er blijk van de wet en vooral de Grondwet en de erin opgenomen grondrechten, niet te kennen. Bijzonder voor een minister van Justitie en Veiligheid. Dat meneer Boswijk en anderen dat ‘slecht trekken’ mag zo zijn, het is niet verboden en als er al sprake is van een ‘verdienmodel’ dan is het de overheid die de verdiensten, de door wie dan ook gefinancierde boetes opstrijkt. En ook hier de nodige hypocrisie. Immers toen er geld werd ingezameld om de boetes voor de ‘Blokkeer-Friezen’ te betalen, bleven CDA en VVD oorverdovend stil.

Na de schertsvertoning van deze partijen, waarvan drie van de vier nu aan tafel zitten om die ‘basislijn voor het waarborgen van de Grondwet, de grondrechten en de democratische rechtstaat’ begint het erop te lijken dat het grote risico dat ik in de al genoemde prikker schetste, werkelijkheid begint te worden. Het grote risico: “dat die ‘basislijn’ lager komt te liggen dan nu het geval is. Dat er rechten verdwijnen en dat er gemorreld gaat worden aan onze democratische rechtsstaat.”

Beste Rebellen

“”Zolang deze motie op tafel ligt is de politiek aan zet”, schrijft Extinction Rebellion in een verklaring. In een chatgroep van de klimaatbeweging worden de rebellen opgeroepen om de blokkade op te schorten tot na de stemming. “Als de motie niet wordt aangenomen, komen we natuurlijk terug. Met nog veel meer.” Aldus een kort berichtje dat ik las op de site Joop. Bijzonder.

Die motie is een motie van de Kamerleden Kröger en Bourcke die de: “regering scenario’s op te stellen voor het afbouwen van de verschillende fossiele subsidies (op de termijn van twee, vijf en zeven jaar), waarbij per regeling ook wordt aangegeven op welke manier eventuele negatieve effecten kunnen worden gemitigeerd, en eventuele nationale maatregelen worden geschetst voor als fossiele subsidie in Europees verband vastliggen, en hierbij ook de positieve impact op innovatieve, circulaire bedrijvigheid mee te nemen en deze voor het kerstreces met de Kamer te delen.”  Het doel van de dagelijkse blokkade van de A12 is het beëindigen van die subsidies. Een doel waarin ik me kan vinden maar dan wel op basis van een weloverwogen besluit en voor zo’n besluit zijn scenario’s ter onderbouwing nodig. Al denk ik wel dat de termijn waarbinnen deze scenario’s met flankerende maatregelen moeten worden opgesteld, erg kort is. Nou ja kort, de motie rept niet over welk kerstreces, dus dat zou ook het kerstreces van 2024 kunnen zijn of nog verder in de toekomst.

“LAAT BURGERS BESLISSEN over een rechtvaardige transitie,” Zo schrijven jullie op jullie site. Een van de kenmerken van onze democratie is dat burgers beslissen. Die burgers zijn de bij verkiezingen verkozen volksvertegenwoordigers. Bij die verkiezingen krijgen ze van ons het mandaat om namens ons te besluiten. Als de Kamer de motie verwerpt, dan accepteert het de uitkomst niet. Dan wil Extinction Rebellion terugkomen met ‘nog veel meer’. Hoe democratisch ben je als je de uitkomst van een democratische stemming niet accepteert? Kenmerk van een democratie is dat de meerderheid beslist en daarbij rekening houdt met de belangen van de minderheid.

 “We bevinden ons midden in een ongekende crisis. Wij bestaan omdat onze overheid weigert om het noodzakelijke beleid in te voeren om haar burgers te beschermen. In plaats daarvan blijft zij de industrieën steunen die onze levens in gevaar brengen. We organiseren creatieve, vreedzame en soms disruptieve acties om druk te zetten op onze regering en ze te dwingen om de nodige maatregelen te nemen.” Dat is de reden van jullie bestaan als ik de tekst op jullie site mag geloven. Een democratisch gekozen regering die iets anders besluit te doen dan jullie denken dat goed is, ‘dwingen’ om te doen wat jij wilt, dat klinkt niet erg democratisch. Het lijkt er daarmee op dat jullie onze vertegenwoordigers nog één kans geven om het volgens hen goede te doen en dat is instemmen met de motie.

‘Maar beste Ballonnendoorprikker, je vergeet iets. Achter “LAAT BURGERS BESLISSEN over een rechtvaardige transitie” komt nog iets, namelijk: “door het oprichten van een Burgerberaad dat een leidende rol speelt in de besluitvorming.” Dat vergeet je te vermelden.’ Dat klopt, die woorden volgen er inderdaad op.

Maar beste mensen van Extinction Rebellion, hoe verhoudt die laatste kans zich tot jullie roep om zo’n burgerberaad? En hoe serieus moet ik jullie roep om een burgerberaad nemen? Nee, beter gezegd, kan ik jullie vertrouwen dat jullie de uitkomst van een burgerberaad accepteren? Jullie willen een burgerberaad omdat: “Het probleem (…) te veelomvattend en complex (is) gebleken om over te laten aan een overheid die al tientallen jaren nalaat om in actie te komen. Als gevolg van de lobbykracht van grote bedrijven en de afhankelijkheid van positieve media-aandacht zijn zowel parlement als opeenvolgende kabinetten niet in staat gebleken om een snelle en rechtvaardige transitie in gang te zetten.” Zo’n beraad: “stelt burgers in staat om het voortouw in de transitie te nemen en geeft politici de mogelijkheid om ingrijpende en verregaande maatregelen te treffen zonder vrees voor een politieke afstraffing bij de eerstvolgende verkiezingen. Een Burgerberaad geeft een stem aan groepen die anders worden buitengesloten van politieke besluitvorming en garandeert dat de lasten eerlijk en op rechtvaardige wijze worden gedeeld. Op basis van uitgebalanceerd, wetenschappelijk advies en vrij van politieke beïnvloeding kunnen deelnemers aan het Burgerberaad weloverwogen tot beslissingen in het algemeen belang komen.” Maar wat als het burgerberaad tot een heel andere conclusie komt van een ‘snelle rechtvaardige transitie’ of vindt dat er geen reden is om nu in actie te komen? Accepteren jullie die uitkomst dan wel of kunnen we dan een volgende ronde van: “creatieve, vreedzame en soms disruptieve acties om druk te zetten op onze regering en ze te dwingen om de nodige maatregelen te nemen,” verwachten?

Het meest bijzondere aan jullie werkwijze is dat jullie de belangrijkste manier om de overheid aan te zetten tot “de nodige maatregelen,” en zo te werken aan die: “snelle en rechtvaardige transitie,” links hebben laten liggen. Die mogelijkheid doet zich op 22 november aanstaande voor. Dan wordt het grootste burgerberaad gehouden dat onze democratie kent. Dan kiezen we namelijk weer de 150 mensen die ons de komende vier jaar gaan vertegenwoordigen en namens ons gaan besluiten. Waarom hebben jullie de kans voorbij laten gaan om als partij deel te nemen aan deze verkiezingen?

Als jullie je “Eis Nul: Klimaatrechtvaardigheid voor iedereen”  serieus nemen en menen wat jullie schrijven en willen werken aan verbinding, systeemverandering, klimaatrechtvaardigheid en politieke verandering dan is de Tweede Kamer dé plek om hieraan handen en voeten te geven. Met rebelleren alleen, ook al is het “in solidariteit met iedereen in het centrum van de klimaat- en ecologische crisis, … uit een diepe liefde voor de Aarde en haar bewoners,” en: “voor het leven,” krijg je geen betere wereld. Die krijg je pas als je daar samen met anderen aan gaat bouwen. En als laatste, de kans op die betere wereld is het grootste in een liberale democratie. Dus ben voorzichtig met het zagen aan haar poten. Voor je het weet wonen we in een klimatologische en ecologische maar een menselijk hel.

Wij, ons en de klimaatverandering

“Mijn hart bonsde in mijn keel en mijn eerste neiging was om meteen weer om te draaien. Ik was nog nooit in een situatie geweest waarin ik tegenover de sterke arm der wet had gestaan – laat staan in een situatie waarin ik moedwillig arrestatie riskeerde.” Dit schrijft cabaretier Tim Fransen in de Volkskrant over zijn deelname aan een actie van Extinction Rebellion. Fransen gebruikt filosofen in zijn voorstellingen. Ook bij de verdediging van zijn daad van burgerlijke ongehoorzaamheid beroept hij zich op een filosoof en niet de minste: Thomas Hobbes.

Bron: Flickr

Fransen: “In een democratische rechtstaat hebben overheid en burgers een sociaal contract met elkaar gesloten. Wij burgers geven de overheid de macht om ons aan wetten te binden. … Als het gaat om klimaatverandering, komt de overheid haar kant van het sociale contract niet na. Dat is niet de mening van een stelletje radicale klimaatgekkies, dat is het officiële oordeel van de rechter. In de Urgenda-zaak oordeelde de rechter in 2015 dat de Nederlandse staat te weinig doet om de klimaatdoelen te halen, een vonnis dat het Haagse hof afgelopen maand nog eens heeft bekrachtigd. De uitspraak is helder: de Nederlandse staat komt zijn grondwettelijke zorgplicht niet na; hij is nalatig in het beschermen van zijn burgers tegen de gevolgen van gevaarlijke klimaatverandering.” Geen speld tussen te krijgen: de overheid komt haar verplichtingen niet na en dus mag de burger zich verzetten. Of toch wel?

Voor degenen die het niet weten, Hobbes is de schrijver van het boek Liviathan. Voor Hobbes is de natuurlijke toestand van de mensheid een gewelddadige strijd van allen tegen allen en is het leven ‘eenzaam, arm, bruut en kort’. Maar gelukkig heeft de mens dat ooit ingezien en heeft hij een contract gesloten met een heerser. Met dat contract gaf de mens zijn vrijheid op in ruil daarvoor verschafte die heerser veiligheid. De theorie van het sociale contract is ontwikkeld in de strijd tussen die vorst en het volk. Nou ja het volk, de beter gesitueerden zoals de hogere adel. Dit zie je ook terug in het Plakkaat van Verlatinghe waarmee de lokale vorsten van de opstandige Provinciën de Spaanse koning afzworen. Hobbes schreef zijn boek in 1651, een tijd van vorsten en almachtige heersers.

Fransen schrijft zijn verdediging in 2019, in de tijd van, in ieder geval in dit deel van de wereld, de democratische rechtsstaat. En met het woord democratisch komen we op een bijzonder punt. Die overheid, die haar verplichtingen niet nakomt, is door de inwoners van Nederland gesanctioneerd. De Tweede Kamerleden zijn gekozen door de Nederlanders om hen te vertegenwoordigen en namens hen het land te besturen. Zo ziet het huidige ‘sociale contract’ om in de termen van Hobbes te blijven, eruit. Wij, de inwoners van dit land, hebben onze vertegenwoordigers gekozen en die besluiten namens en voor ons. Zijn ‘wij’ het die ‘ons’ niet goed beschermen tegen de gevolgen van de klimaatverandering?