Overal ter wereld proberen regeringen de ‘economie’ van hun land te redden. De Nederlandse regering heeft er, net als de regeringen van vele andere landen, voor gekozen om bedrijven te redden. De Ballonnendoorprikker zou, zoals hij betoogde in De ezel en de steen, een andere insteek hebben gekozen. De eerste regeling die hiervoor werd opgesteld, loopt bijna op z’n einde en er wordt nagedacht over een nieuwe. Vanuit allerlei hoeken krijgt de regering nu adviezen over wat er wel en niet in de regeling moet. Een van die ‘adviseurs’ is Jacco Vonhof, de voorzitter van MKB-Nederland. Vonhof pleit in een gesprek met de Volkskrant voor ‘solidariteit en wederkerigheid’. Volgens Vonhof past een loonoffer hierin.
Vonhof: “een deel van de kosten van de 100 procent doorbetaling aan de werknemer belandt bij de werkgever en dat kunnen veel ondernemers niet nog maanden volhouden.” Op de vraag of daar ook een (loon)offer van de werknemer bij past antwoordt hij: “In onze ogen wel.” Vonhofs MKB-Nederland heeft één doel: “Nederland uit de crisis helpen. Dat is belangrijk voor werkgevers, werknemers en het kabinet.” Daarvoor is solidariteit belangrijk en: “Als je met mensen praat over solidariteit weten ze heel goed dat anderen solidair met hen moeten zijn, maar dat solidariteit wederkerigheid inhoudt, dat vergeten de meesten al snel.” Een offer van de werknemers is, zo betoogt Vonhof, een manier om die wederkerigheid in te vullen. Dat klinkt logisch. We schikken allemaal wat in en dan komen we er samen uit. Of niet?
Laten we eens meegaan in de redenering van Vonhof. De werknemer levert bijvoorbeeld tijdelijk 10% van zijn salaris in. In plaats van 100 krijgt de werknemer maar 90. Nu heeft deze werknemer bijvoorbeeld 97 nodig om al zijn kosten te betalen. De overige 3 reserveert hij voor onvoorziene uitgaven zoals een kapotte wasmachine. Die 90 is te weinig om alle kosten te betalen. De reservering kan als buffer worden ingezet en zo kan de werknemer het wellicht even een maand of twee drie uitzingen. Behalve natuurlijk als die wasmachine net is vervangen. Na die twee of drie maanden loopt het voor de werknemer spaak. Dan duikt de werknemer in de schulden. Dan kan hij zijn rekeningen niet meer betalen. Hoe lossen we dat op?
Gelukkig is Vonhof en zijn club MKB-Nederland van de solidariteit en wederkerigheid. Dat biedt mogelijkheden. Vonhof en zijn achterban zijn dan vast bereid om de solidariteit van de werknemer ‘wederkerig’ tegemoet te treden. Tegemoet te treden door de prijzen van hun producten, het brood de groenten, de knipbeurt, het kopje koffie op het anderhalve-meter-terras en zeker ook de bij premier Rutte populaire nagelstudio met bijvoorbeeld diezelfde 10% te verlagen. Dit om te voorkomen dat de werknemer ‘failliet’ gaat.
Maar wacht eens even? “We verhogen de prijzen met drie euro per behandeling. Dat lijkt ons schappelijk,” aldus een kapper in de Volkskrant van 7 mei. Schappelijk omdat: “Normaal gesproken knippen we een klant per halfuur, dat wordt nu een klant per uur. We nemen de tijd om de salon te desinfecteren en gaan terug van drie kappers in de salon naar twee.” In hetzelfde artikel figureert ook een Amsterdamse kroegbaas met twintig kroegen: “Met dertig procent bezetting, zou je voor een biertje meer dan tien euro moeten rekenen. Maar daar zit natuurlijk niemand op te wachten.” Hij sluit prijsverhogingen echter niet uit. Hoe wederkerig is dan de MKB’er die Vonhof vertegenwoordigt? Aan de ene kant moet het personeel een salarisoffer brengen om solidair te zijn met de werkgever en aan de andere kant moet hij de prijsverhoging betalen?
We zijn er echter nog niet. Theaters en reisbureaus verwachten dat die werknemer geen geld terug vraagt voor afgelaste voorstellingen en geboekte reizen. Dan gaat het die werknemer wel erg smal. Daar komt nog bij dat al die miljarden waarmee het kabinet strooit ooit door iemand betaald moeten worden. Miljarden naar bedrijven zoals booking.com die er een sport van maken om zo min mogelijk belasting te betalen. Want die bedrijven steun weigeren of er aan strikte voorwaarden aan verbinden daar heeft: “Het kabinet (…) naar gekeken, maar de uitvoering blijkt te lastig,” zo is bij nos.nl te lezen. Het blijft bij een: “moreel appèl (…) op bedrijven die belasting ontwijken om geen steun aan te vragen.” Hoeveel vertrouwen moeten we hebben in de moraliteit van bedrijven die belastingen ontwijken? Ook die miljarden zal de ‘werknemer’ via de belastingen moeten betalen. ’Ja maar,’ zo zal Vonhof zeggen, ‘dat zijn niet de bedrijven die ik vertegenwoordig. Het MKB zal ook die kosten via de belasting mee moeten betalen’. En dat zou best wel kunnen kloppen. Alleen zal die extra belasting weer worden doorvertaald in de prijs van de ‘knipbeurt’ voor de werknemer.
Zo wordt solidariteit en wederkerigheid wel erg eenzijdig ingevuld.
Ballonnendoorprikker 
Op het niveau van de kleine onderneming is het kapitalisme rationeel georganiseerd. Grote ondernemingen zijn vaak minder rationeel, in ieder geval niet altijd. Maar op macro-niveau (de economie van een land of regio) functioneert de economie ongestructureerd, chaotisch en anarchistisch. De concurrentie verhindert overleg, samenwerking, afspraken maken over wie, wat, waar en hoe. Vandaar die regelmatige recessies, depressies en crises. Vanaf 1825 maar liefst vijf maal, met twee opvallend ernstig en diep: 1873-1896 en 1929-1939. Ook in de jaren na 1945 waren er in Nederland 8 recessies/depressies, de laatste 2007-2009 en verdere jaren. De huidige is dus al de negende sinds 1945. En die huidige is geen gevolg van de corona-epidemie maar wordt er alleen door versneld. De huidige recessie werd al in 2014 door het IMF aangekondigd, gevolgd door meer aankondigingen door financiële organisaties.
Het kenmerk van al die recessies is telkens weer de onevenwichtigheid tussen productie en consumptie: er wordt te veel geproduceerd en te weinig geconsumeerd, met als gevolg een dalende rentabiliteit van de geïnvesteerde kapitalen (dalende winsten). Als we het advies van Vonhof opvolgen, betekent dat loonsverlaging met daling van koopkracht, dus met dalende consumptie. Na een periode met veel faillissementen en veel armoede komt de economie mogelijk wel weer op gang. Wees daar niet al te optimistisch over, de gevolgen van de kredietcrisis vanaf 2007 werken nog steeds door: In Nederland leven 600.000 huishoudens in armoede, dat zijn 1.100.000 personen, waaronder 300.000 kinderen. Een toenemend aantal zzp-ers loopt een groter risico op armoede dan anderen. Eén op de acht huishoudens staat rood, 110.000 hebben een achterstand in hun hypotheekbetaling. De zorgpremie kan door 270.000 huishoudens niet op tijd betaald worden. Van de huishoudens in Nederland heeft 1 op 5 problematische schulden. De lonen en salarissen van werkende mensen blijven achter bij de kosten van levensonderhoud. Er zijn 16.000 economische daklozen: mensen die hun huis kwijt raken door ziekte, overlijden van een partner, echtscheiding enz. Dit zijn geen gevolgen van de corona-epidemie, het zijn cijfers uit 2018.
Rekening houdend met de structurele tegenstellingen in het kapitalisme die niet opgeheven kunnen worden zonder fundamentele veranderingen, is binnen de kapitalistische logica het advies van Vonhof een dood lopende weg. Eventuele maatregelen zouden moeten leiden tot versterking van de koopkracht en toename van de consumptie. En tegelijk zou dat een steun moeten zijn voor kleine MKB-bedrijven: kleine zelfstandigen, winkeliers en andere middenstanders, zzp-ers. Te denken valt aan een modern distributiesysteem: iedere Nederlander krijgt van de overheid vijf bonnen van € 10.-, te besteden bij bakker, slager, groenteboer, kaaswinkel en viswinkel. Te besteden bij kleine winkeliers, niet bij supermarkten,andere grootwinkelbedrijven of grote webshops. De winkeliers ontvangen geen geld, maar bonnen die bij de overheid ingewisseld kunnen worden voor geld. Zo blijft de koopkracht enigszins op peil en de kleine ondernemers worden gesteund. Kosten: € 850 miljoen euro, een schijntje van de miljarden die minister Hoekstra momenteel uitdeelt. Na enkele maanden kan het herhaald worden, voor schoen- en kledingwinkels, zelfstandige drogisten, kleine café’s en restaurants, kleine snackbars. En een derde keer voor de minder essentiële branches: kappers, nagelstudio’s, bioscopen, musea en theaters. Ingewikkeld? Voor slimme ict-ers gemakkelijk te bedenken.
Nog even terugkomend op Vonhof: we spreken van steun voor kleine ondernemers. Vonhof heeft voor zo ver bekend een schoonmaakbedrijf met 400 personeelsleden. Ongetwijfeld met een groot deel uitzendkrachten, flexwerkers, nul-uren-contracten en zzp-ers. Die zijn gemakkelijk te ontslaan en je hoeft ze nooit door te betalen. Misschien een suggestie voor Vonhof: volg het voorbeeld van veel van je collega’s: ontsla je personeel en vraag dan subsidie voor het behoud van banen.
Nog even over het kapitalisme: Na de recessie zijn de lonen en salarissen laag, veel sociale voorzieningen zijn voor een groot deel weg bezuinigd. Ideaal voor de na-recessie-periode.
Nadeel: de lage lonen nemen de noodzaak weg om de productie te moderniseren. Leuk voor de individuele ondernemer, tijdelijk een sterke concurrentie-positie, maar al snel stilstand en achteruitgang. Funest voor de economie als geheel. En dan natuurlijk weer het zelfde verhaal: te veel productie, te weinig consumptie.
Waar doet dit allemaal aan denken? Aan Karl Marx. Die schreef al omstreeks 1850: “In een bepaalde fase raakt de verdere ontwikkeling van de productiekrachten in strijd met de bestaande productieverhoudingen, de bestaande eigendomsverhoudingen”.
LikeLike