Een van mijn laatste Prikkers schreef ik naar aanleiding van het boek De Tweede Slaap van Robert Harris. Een geromantiseerde thriller met de risico’s van een hoog technologische samenleving als achtergrond. Ik eindigde die Prikker met de verwachting dat de huidige ‘primitieve mens’ waarschijnlijk een grotere kans heeft om te overleven na een instorting van onze hoog technologische samenleving. Een paar dagen na het schrijven van die Prikker moest ik denken aan een ander opvallend kenmerk van onze huidige Westerse samenleving. Of eigenlijk twee opvallende kenmerken. 

Als eerste de zeer ver gaande specialisatie. Arbeidsdeling is van alle tijden. Onze voorvaderen de jager-verzamelaars kenden al een, zij het beperkte, arbeidsdeling: de mannen joegen, de vrouwen verzamelden. Dat deden ze in kleine groepen. In die groep konden ze overleven. Alleen zouden ze het lastig hebben. Tegenwoordig gaat die deling veel verder. Die deling maakt ons veel productiever en vergroot de welvaart. Adam Smith beschreef dit goed in zijn boek De Welvaart van Landen. Laat ik mezelf als voorbeeld nemen. Het beleidsadvies dat ik produceer is niet te eten, het beschermt me niet tegen de kou en ik kan er niet in wonen. De jager-verzamelaars zouden mij met wantrouwen aankijken en waarschijnlijk wegjagen. Aan dat ‘beleidsadvies’ daar hadden ze niets aan. Voor hen zou ik geen meerwaarde hebben. Ik zou worden gezien als een profiteur. In onze moderne samenleving is het gevraagd en zijn er mensen die mij ervoor betalen. Met dat geld kan ik eten en kleren kopen en voor onderdak zorgen. Met die steeds groeiende arbeidsdeling groeit ook het aantal mensen waarvan je afhankelijk bent. Alleen zou ik met mijn ‘beleidskennis’ niet overleven.

De tweede ontwikkeling is de nog steeds groeiende individualisering. Opgroeien is ‘jezelf ontdekken’ en erachter komen ‘wie je bent’ en ‘onafhankelijk’ worden. Zelfs als volwassene ben je er nog niet. Het aantal trainingen en workshops om jezelf te ‘vinden’ is overweldigend. Nog overweldigender is het aantal ‘coaches’ dat je helpt. Je hebt lifestyle coaches, loopbaan coaches, kleding coaches, personal coaches, talent coaches. Het lijkt wel alsof er meer coaches zijn dan mensen om te coachen. Allemaal helpen ze je bij het worden van dat ‘unieke individu’, die ‘krachtige onafhankelijke persoon’.

Twee ontwikkelingen die in een tegengestelde richting wijzen. De een in de richting van afhankelijkheid en de andere in de richting van onafhankelijkheid. Hoe verklaren we dit? Als we ze combineren zijn er twee mogelijkheden. Als eerste hoe afhankelijker we van elkaar worden, hoe onafhankelijker we willen zijn. Of het omgekeerd, hoe onafhankelijker we willen zijn hoe afhankelijker we van elkaar worden. Welke van de twee zou het zijn?