Bij Joop maken Werner de Gruijter en Elisa Klaus zich druk om het onderwijs: “Het Nederlandse (en Europese) hoger onderwijs biedt de student in toenemende mate slechts het ogenschijnlijk noodzakelijke, namelijk het instrumenteel aanleren van een bepaalde vaardigheid in een zo kort mogelijke tijd. Dat het overige is wegbezuinigd of ingekort, laat zien dat culturele en geestelijke vorming dat zo noodzakelijk is voor de individuele ontplooiing, tegenwoordig onvoldoende op waarde wordt geschat.” Iets waar ik, zoals ik al eerder schreef, me wel in kan vinden.
Foto: euro-bankbiljetten-handdruk-1144835
Ik wil het hebben over hun eerste alinea: “De macht in het Westen verschuift richting een nieuw soort feodalisme, ook wel neoliberalisme genoemd. Onder het mom van marktwerking verdween de macht uit handen van de burger en kwam terecht bij investeerders die met geld invloed hebben uitgeoefend op het (Europese) onderwijsbeleid.” Een interessante passage waarin zij betogen dat door de marktwerking de macht van burgers naar ‘ investeerders’, mensen met veel geld die invloed kopen, verschuift. Gevolg hiervan is een soort feodalisme. Nu niet via de grond en fysieke arbeid maar via het aanleren van ‘instrumentele vaardigheden’ die nodig zijn voor bedrijven. Dat klinkt mooi, maar….
Macht die verschuift van burgers naar investeerders, dit suggereert dat die macht ooit in handen was van die burgers en op dit punt zitten mijn vragen. De auteurs constateren zelf al dat: “In de periode voorafgaand aan de Tweede Wereldoorlog … te veel macht in te weinig handen,” lag. Als we kijken naar de invoering van het algemeen kiesrecht, dan valt op dat dit pas in het eerste kwart van de twintigste eeuw haar beslag kreeg. Dit betekent dat, als er een moment was dat de burger de macht had, dit moment ergens na de Tweede Wereldoorlog lag.
Als het neoliberalisme de oorzaak is van het verschuiven van die macht, dan moeten we de tijd van ‘burgermacht’ vóór begin jaren tachtig van de vorige eeuw zoeken. Vanaf dat moment werd het neoliberale marktdenken dominant. Die periode moet dus ergens tussen 1945 en 1985 liggen. Hiervan kunnen we de eerste twintig, vijfentwintig jaar gerust afschrijven. De protesten in de jaren zestig waren immers gericht tegen de regenten. Blijven vijftien jaar over. De jaren van de Lockheed affaire met ‘schelm van Oranje’ Bernhard in de hoofdrol. Een affaire waarbij een bedrijf een besluit probeert te ‘kopen’. Precies dat wat de ‘investeerders met geld’ nu doen.
Met de auteurs maak ik me er zorgen omdat: “een uitgebalanceerde en kritische levenshouding steeds minder aan de volgende generaties (wordt) doorgegeven in het (hoger) onderwijs” Of de macht ooit echt in de handen van de burgers heeft gelegen?
Ballonnendoorprikker 
Op zich een goede gedachte, maar deze verdient wel enige nuancering. Echte democratie (alsin dat iedereen evenveel macht heeft) heeft hoogstens experimenteel of anderszins kortstondig bestaan (denk bv aan het anarchistische systeem in het griekenland van vlak na de oorlog waar Churchill uiteindelijk een stokje voorstak). In die zin heb je gelijk, maar dat is niet waar de schrijvers van het stuk op doelden (dat kan ik weten omdat ik medeschrijver ben).
Macht is in wezen iets heel raars; het is niet statisch, het fluctueert, ten alle tijden. Dus ookal hebben de burgers vrijwel nooit de macht gehad, dat wil niet zeggen dat er perioden waren waarin ze meer macht hadden dan, zeg, vandaag de dag. De Franse econoom Pikkety laat bijvoorbeeld zien dat het percentage van het nationale inkomen dat rechtsstreeks vloeit naar de top 1% rijksten der aarde tussen 1945 en 1980 historisch gezien buitengewoon laag was. Wat inhoud dat de burgerij toen goede zaken deed als het om macht ging. Toevallig was dat ook de periode waarin men veel vertrouwen had in politici – wat vandaag de dag dus niet het geval is. Tegenwoordig zitten we als het om de verdeling van de welvaart gaatt weer op een niveau dat te vergelijken is met het einde van de twintigerjaren, begin dertiger jaren van de vorige eeuw – en wonder boven wonder zie je fascistische tendensen weer terugkeren in de samenleving. De burgerij voelt zich kennelijk machteloos. Het is vanuit dat perspectief dat de schrijvers op hun formulering kwamen…hoop dat dit zo duidelijk is!
Voor wie meer info wil, check:
https://academic.oup.com/qje/article-abstract/118/1/1/1917000
LikeLike
Beste Werner,
bedankt voor jouw reactie. Ik kan uw beschrijving helemaal volgen en watje beschrijft is mij ook bekend. Ik heb Piketty ook gelezen en ook Stiglitz vertelt eigenlijk hetzelfde in zijn The Price of Inequality.
Waar ik op reageer is dat jullie schrijven: ‘de macht uit handen van de burger en kwam terecht bij investeerders’. Hieruit kun je, en dat deed ik, concluderen dat, volgens jullie, dé macht bij de burgers lag.
Wellicht was het beter geweest om te schrijven dat ‘de machtsbalans verschoof ten nadele van de burgers en ten voordele van de investeerders’. Want volgens mij is dat het kenmerk van macht, dat het een balans is die naar een kant kan doorslaan zonder dat iemand ooit de ‘almacht; bezit. Ik kan begrijpen dat jullie in een kort artikel in de krant de zaken scherp weg willen zetten. Dat maakt zaken duidelijk maar… je loopt dan ook het risico dat iemand zoals de Ballonnendoorprikker, zout op een slak gaat leggen.
In ieder geval, en daar begon ik al mee, bedankt voor uw reactie! Dat geeft ons allebei de mogelijkheid om ons punt te maken, uit te leggen en te verdiepen in een gesprek (dat dan wel via ‘digitaal papier’.
LikeLike
Eens!
Dank je wel, Ballonenprikker…
LikeLike
Pingback: ‘Dictatuur van de minderheid’ – Ballonnendoorprikker