Met een boekwerk van 1.300 bladzijden als ‘Unterlagen’, plaatst de Poolse regering, bij monde van staatssecretaris Arkadiusz Mularczyk, een verzoek of eis om Duitse herstelbetalingen voor de door de Duitsers aangerichte schade in de periode 1939-1945 weer op de agenda. De staatssecretaris denkt aan een bedrag van € 1,3 biljoen dat is € 1.300.000.000.000. En dit is, zo betoogt hij: “Een conservatieve schatting.” Dit om de: “Poolse verliezen in de Tweede Wereldoorlog: vernietigde steden, geroofde kostbaarheden en vooral onvoorstelbaar veel verloren mensenlevens. Meer dan vijf miljoen mensen (bijna een vijfde van de bevolking) werden gedood, onder wie drie miljoen Poolse Joden,” te dekken. Een bijzonder betoog met een behoorlijke kronkel dat is te lezen in de Volkskrant.

Centraal in het betoog van Mularczyk, al wordt het in het krantenartikel niet genoemd, staat de redenering die ook onder de excuses door premier Rutte voor het slavernijverleden ligt. Rutte zei het als volgt: “het klopt ook dat de Nederlandse Staat in al zijn historische verschijningsvormen verantwoordelijkheid draagt voor het grote leed dat tot slaaf gemaakten en hun nazaten is aangedaan.” De redenering dat de huidige regering, als opvolger van die eerdere, de verantwoordelijkheid draagt voor de acties van die vorige regeringen. De huidige Duitse regering draagt de verantwoordelijkheid voor de misdaden begaan door nazi-Duitsland. De herstelbetalingen zijn dan een manier om die verantwoordelijkheid vorm en inhoud te geven.

Bijzonder is dat Mularczyk die historische verantwoordelijkheid wel voor de huidige Duitse regering ziet en niet voor zijn eigen Poolse regering. De Poolse regering heeft in 1953 afgezien van eventuele herstelbetalingen, een standpunt dat in 2004 nog eens is bevestigd door de toenmalige premier Marek Belka. Mularczyk vind echter dat zijn regering niet verantwoordelijk is voor de daden van die eerdere regeringen: “Als je opnieuw iets bevestigt wat ongeldig is, wat is dat dan waard?”  Daarmee zegt hij dat er in 1953 geen rechtmatige Poolse regering zat en daarbij geeft hij de volgende vergelijking: “Toen ik onlangs in Berlijn was, vroeg ik aan de Duitse staatssecretaris: ‘Erkennen jullie soms ook het referendum op de Krim? Of in Cherson? Waarom erkennen jullie dit Poolse nepakkoord dan wel?’” Een nepakkoord omdat, zo betoogt de huidige Poolse regering, dit akkoord onder druk van de Sovjet Unie tot stand kwam. Een recente voorganger, de regering onder leiding van premier Belka, zag dat in 2004 kennelijk anders.

Als de Poolse regering een breuk in die verantwoordelijkheidsketen ziet, waarom zou de Duitse regering zich daar dan niet ook op kunnen beroepen? Zoiets van: Hitler mag dan volgens de regels van het spel Rijkskanselier zijn geworden, wat hij daarna deed was echter volledig in strijd met de spelregels en dus ongeldig. Die ongeldigheid maakt dat wij (de huidige Duitse regering) geen verantwoordelijkheid dragen voor alle acties die na die ongeldigheid door Nazi-Duitsland zijn ondernomen en dus ook niet aansprakelijk zijn voor de schade als gevolg van deze acties.

Voor Mularczyk stopt het niet bij Duitsland: “Overigens willen we na de oorlog ook herstelbetalingen van Rusland eisen voor de misdaden van de Sovjet-Unie in Polen.” De Poolse staatssecretaris is optimistisch: “het is een kwestie van tijd. De Duitse positie is moeilijk vol te houden, de regering heeft geen enkel goed argument om het niet te doen. Namibië krijgt wel herstelbetalingen voor het Duitse kolonialisme. En in Nederland praten jullie nu over excuses en herstelbetalingen voor de slavernij, een debat dat ik met grote interesse volg. De Tweede Wereldoorlog is korter geleden. Dit is een wereldwijde discussie. Duitsland moet inzien hoe belangrijk deze zaak is in internationaal opzicht, het gaat niet alleen om Polen. Ik hoop dat de Duitsers de dialoog willen aangaan.” Dit allemaal omdat Polen: “nog steeds de gevolgen, in demografisch en economisch opzicht,” voelt.

En daarmee zijn we beland in een oneindige keten van eisen voor herstelbetalingen. Dan zal de discussie over hoe Chinees de Mongools de veroveraar Dzjengis Khan is, een heel andere wending krijgen omdat er vanuit Oezbekistan een verzoek om herstelbetaling komt vanwege de vernietiging van Urgench, de hoofdstad van het Chorasmische rijk waaraan Dzjengis een einde maakte. Daarna werd de stad wel weer opgebouwd maar het ‘demografische en economische verlies’ was toch aanzienlijk en dat moet hersteld worden. En niet alleen vanuit Oezbekistan want er zijn nog veel meer huidige landen die ‘demografische en economische schade’ hebben geleden tijdens de Mongoolse kolonisatie van de wereld. Dan kan de Italiaanse regering een Tunesisch verzoek om herstelbetalingen verwachten vanwege de vernietiging van Carthago in 146 voor onze jaartelling door de Romeinse troepen onder leiding van Scipio Aemilianus. Inderdaad een nakomeling van Scipio Africanus die Hannibal versloeg in de slag bij Zama. Voor de filmliefhebbers, die slag bij Zama wordt nagespeeld in een gladiatorgevecht in de film Gladiator. Alleen winnen in dat gladiatorgevecht de ‘barbarians’, de Carthagers, en niet de Romeinen. Italië kan er trouwens ook eentje vanuit Griekenland voor de vernietiging van de stad Corinthe door Romeinse troepen onder Mummius in datzelfde jaar, verwachten. De gevolgen van die vernietigingen werken in demografisch en economisch opzicht nog steeds door. Al die gesneuvelde en vermoorde inwoners van die welvarende steden hebben zich immers niet meer kunnen voorplanten.

Het lijkt mij een vruchteloze exercitie om alle historisch leed via herstelbetalingen te ‘vergoeden’.