In de Volkskrant een column van huisarts Danka Stuijver. Stuijver laat aan de hand van een voorbeeld zien: “hoe makkelijk het mis kan gaan in deze leeftijdsfase.” Waar het fout is gegaan, daar geeft ze ook een antwoord op: “Sinds de verschuiving van het Rijk naar de gemeenten in 2015 bestaan er in de jeugdzorg, jeugdbescherming en jeugd-GGZ grote problemen. Verhalen van overbelast personeel, bezuinigingen, bureaucratie, wachtlijsten en wantoestanden zijn alom bekend.” Zo, dat weten we dan ook weer. Maar klopt het wel?

Laten we eens ruim tien jaar teruggaan in de tijd, naar 2010. Vijf jaar vóór de decentralisatie waarnaar Stuijver verwijst. Dat prachtige jaar waarin ‘we’ bijna wereldkampioen werden. Bijna want na een prachtige pass van de op dat moment in topvorm zijnde Wesley Snijder stoof Robben op het Spaanse doel af. Helaas voor ‘ons’ zat ‘de teen van Casillias’ er nog tussen. Dat was ook het jaar dat de Tweede Kamerwerkgroep Toekomstverkenning jeugdzorg verslag uitbracht. De werkgroep erkent en herkent de knelpunten die er momenteel zijn, vijf jaar na de invoering van de Wet op de jeugdzorg. Problemen als van het kastje naar de muur verwezen worden, lange wachttijden, teveel hulpverleners die werken binnen één gezin, te weinig tijd voor daadwerkelijke zorg aan het kind, nog te weinig bewezen effectieve behandelmethoden die worden toegepast, grote regel- en verantwoordingsdruk.” En: “De problemen in de jeugdzorg worden veroorzaakt door de steeds geringere acceptatie van risico’s en afwijkend gedrag door samenleving en ouders, door de hieruit voortvloeiende stijging van het beroep op jeugdzorg, door hardnekkige problematiek van Multi probleemgezinnen, door de verantwoordingsdruk en indekcultuur in de jeugdzorg en door de versnipperde financiering en organisatie van de jeugdzorg.” De ‘toestanden’ die deze commissie beschrijft, lijkt verdacht veel op de ‘wantoestanden’ van Stuijver.

Laten we nog eens wat verder teruggaan in de tijd, naar 2005. Toen werd de voorganger van de huidige Jeugdwet 2015 aangenomen, de Wet op de jeugdzorg. Een wet die er lang over deed om uiteindelijk wet te worden, want het wetsvoorstel werd in 2001 ingediend. Die wet was nodig, zo is te lezen in de memorie van toelichting omdat de toen geldende wet, de Wet op de jeugdhulpverlening van 1989, onvoldoende: “mogelijkheden voor een eenduidige aansturing en financiering,” bood. “Ter bevordering van de samenhang op uitvoeringsniveau geeft de Wet op de jeugdhulpverlening regels omtrent de samenwerking tussen uitvoerders van voorzieningen,” aldus de memorie van toelichting. Toen mankeerde er dus ook al wat aan de samenwerking. De wet moest invulling geven aan vier doelstellingen: “het versterken van de voorliggende voorzieningen, de totstandkoming van één centrale herkenbare, bekende, laagdrempelige toegang tot de jeugdzorg, zijnde het bureau jeugdzorg, de totstandkoming van een passend en samenhangend zorgaanbod en het versterken van de positie van de cliënt.” Het was aan de provincies om het Bureau Jeugdzorg vorm te geven. De ‘toestanden’ waaraan de Wet op de jeugdzorg een einde moest maken, waren dezelfde die de Kamerwerkgroep in 2010 beschreef en de ‘wantoestanden’ van Stuijver.

Nu waren de provincies al langer verantwoordelijk voor een deel van de jeugdzorg. Namelijk sinds in 1989 de al eerder genoemde Wet op de jeugdhulpverlening in werking trad. Die wet moest een einde maken aan de sterk verzuilde en verkokerde jeugdhulpverlening. Die ‘sterke verzuiling en verkokering’ werd in de jaren zeventig geconstateerd. En een Gemengde Interdepartementale Werkgroep Jeugdwelzijnswerk adviseerde in 1976 om de jeugdhulp ‘regionaal en in samenhang’ te organiseren. Dit advies werd niet meteen door de regering overgenomen. Twee nieuwe werkgroepen moesten verder onderzoek doen. Die werkgroepen namen er hun tijd voor en in 1984 publiceerden zij hun bevindingen. En wat adviseerden de werkgroepen: hulp moet zo dicht mogelijk bij huis, van zo kort mogelijke duur en in zo licht mogelijke vorm[1]. Drie keer ‘zo’ maar eigenlijk vijf, want ook zo tijdig mogelijk en zo goedkoop mogelijk. Dit leidde uiteindelijk tot die Wet op de jeugdhulpverlening van 1989.

En daarmee is de cirkel rond. De ‘5 keer zo’ van 1984 werden dertig jaar later verwerkt in de volgende uitgangspunten voor het inrichten van de jeugdhulp. Normaliseren: problemen met opvoeden en opgroeien horen erbij en daarbij hulp en ondersteuning vragen en krijgen is normaal. Je helpt elkaar en als je er samen niet uitkomt, dan komt iemand je helpen met specifieke kennis en vaardigheden. Dichtbij: hulp moet dichtbij zijn. Ont-bureaucratiseren: een hulpverlener is er om hulp te verlenen en niet om lijstjes in te vullen. Alleen dat wat voor zijn werk nodig is, wordt bijgehouden. Eigenkracht: vertrouw en versterk de kracht van kind en opvoeder. En als laatste vertrouwen in de professional. En zo’n vijf jaar later constateert Stuijver in feite dat er niets is veranderd.

Het maakt het onwaarschijnlijk dat Stuijvers wantoestanden een gevolg zijn van de nieuwe wet die in 2015 de gemeenten verantwoordelijk maakte. Dan moet de oorzaak elders liggen. Laten we voor een mogelijke verklaring eens teruggaan naar die ‘verkokering en verzuiling’ van de jaren zeventig. Wat is er dan sindsdien veranderd? De verzuiling zit nog steeds in de huidige wet. In artikel 2.3: “Het college houdt bij de bepaling van de aangewezen vorm van jeugdhulp redelijkerwijs rekening met: de behoeften en persoonskenmerken van de jeugdige en zijn ouders, en de godsdienstige gezindheid, de levensovertuiging en de culturele achtergrond van de jeugdige en zijn ouders.” En in artikel 2.4 derde lid: het college draagt er zorg voor dat bij de uitvoering van de kinderbeschermingsmaatregelen en van de jeugdreclassering redelijkerwijs rekening wordt gehouden met: behoeften en persoonskenmerken van de jeugdige en zijn ouders, en de godsdienstige gezindheid, de levensovertuiging en de culturele achtergrond van de jeugdige en zijn ouders.” Hier staat dat gemeenten die ‘verzuiling’ die in de jaren zeventig al als probleem werd gezien, moeten handhaven.

Bij iedere nieuwe wet komt er een nieuwe ‘koker’ bij. De verf in de kantoren van de Bureaus Jeugdzorg was bij wijze van spreken nog niet droog of minister Rouvoet begon zijn Centrum voor Jeugd en Gezin over de gemeenten uit te strooien. Veel van de instellingen die toen die ‘verzuilde en verkokerde’ zorg vormgaven, bestaan nog steeds. Ze zijn van naam veranderd en vaak gefuseerd, maar ze bestaan nog steeds. Neem de Mutsaersstichting in Venlo alwaar men ze ook wel ‘de Muts ’noemt. Een van oorsprong katholieke instelling uit 1930. Ze heeft alle ‘wetten’ overleefd. En zij is niet de enige. Het oude bleef bestaan er werd iets nieuws aan toegevoegd en vervolgens hoopte men dat de wereld ineens zou veranderen. Zo moesten de gemeenten in 2013 een Transitiearrangement Jeugd afsluiten met de toenmalige aanbieders van jeugdhulp. Dit met als doel om continuïteit van zorg voor jeugdigen en van de zorginfrastructuur bij de decentralisatie naar de gemeenten te garanderen voor een periode van drie jaar. Naast de continuïteit van zorg voor de jeugdige werd zo ook de ‘continuïteit van omzet en bedrijfsvoering’ voor de instellingen geregeld.

En daarmee werd de ‘oude wijn’ overgegoten in alweer nieuwe zakken.’  Alweer omdat dezelfde ‘oude wijn’ al vaker in een nieuwe zak is gegoten. Zou die ‘oude wijn’ die in de jaren zeventig al wrang smaakte, beter gaan smaken door hem eens per tien, vijftien jaar in ‘nieuwe zakken’ te gieten? Als we werkelijke beter ‘jeugdzorgwijn’ willen, zouden we dan niet beter druiven kunnen gaan plukken om nieuwe wijn te maken?

---

[1] https://www.canonsociaalwerk.eu/nl_jz/details_verwant.php?cps=2&verwant=251