“Haar woorden luidden op verbindende wijze een nieuw tijdperk van een land in. Daar waren ze voor bedoeld en geschreven.” De ‘haar’ waar Shantie Singh het in haar artikel op de site dekanttekening.nl over heeft, is de Amerikaanse dichter Amanda Gorman en de woorden betreffen het gedicht dat ze voordroeg tijdens de inauguratie van Biden als de zesenveertigste president van de Verenigde Staten. Begon er werkelijk een nieuw tijdperk op de twintigste januari 2021 om een uur of zes Nederlandse tijd? Wat zijn dan de kernmerken van dat nieuwe tijdperk? Als er een nieuw tijdperk begint, sluit er ook een oud af. En om ‘nieuw’ te zijn, moeten de kenmerken van dat nieuwe tijdperk verschillen van die van het oude. Wat waren de kenmerken van het oude tijdperk?

Interessante vragen. Maar ze zijn alleen interessant als er op die twintigste januari 2021 werkelijk een nieuw tijdperk aanbrak. Ja, in de Verenigde Staten werd een nieuwe president ingezworen. Alleen gebeurt dat zo ongeveer iedere acht jaar en soms, zoals dit keer, zelfs eerder. Begint er met iedere nieuwe Amerikaanse president een nieuw tijdperk? Dat zou betekenen dat we sinds 1776 aan het zesenveertigste tijdperk toe zijn. Dat lijkt mij wel erg gortig. Waarom zou het ‘inzweren van een Amerikaanse president’ een markeringspunt van tijdperken zijn?

Voor een historicus zijn ‘tijdperken’ geen onbekenden. Tegenwoordig wordt het verleden ingedeeld in tien tijdvakken. In mijn tijd als geschiedenisstudent waren dat er minder: Oudheid, Middeleeuwen, Nieuwe – en Nieuwste geschiedenis. Dat was de indeling. De Oudheid eindigde met het afzetten van Romulus Augustulus, de laatste West-Romeinse keizer op 4 september 476. Een zeer precieze datum. Alleen was de werkelijkheid wat minder precies. Het verval van het ooit machtige Romeinse Rijk zette al veel eerder in en de wereld van na die val kondigde zich al meer dan twee eeuwen eerder aan. Germaanse en andere stammen begonnen te knibbelen aan de Romeins macht. Een maaltijd begint met de eerste hap, niet met de laatste. Als we die metafoor op de scheiding tussen Oudheid en Middeleeuwen toepassen, dan kun je met recht en rede betogen dat de Middeleeuwen begonnen met de eerste Germaanse hap in het Romeinse Rijk. Een derde-eeuwse Romein zou bij die eerste hap aan de grenzen van het Rijk niet meteen spreken van een ‘nieuw tijdperk’. Er werd wel vaker ‘geknabbeld’ maar dat werd later wel weer hersteld. Voor de Germaan Odoakar stelde het afzetten van die laatste keizer niet zoveel meer voor. De macht van de keizer reikte niet veel verder dan de poorten van zijn paleis. Tenminste sinds de Visigotische leider Alarik I in 410 Rome plunderde, stelde het westelijk deel van het Romeinse Rijk al niet meer zoveel voor.

Dat geldt niet voor het Oost Romeinse Rijk. Dat bleef tot de verovering van Byzantium dat toen al Constantinopel heette op 29 mei 1453 door sultan Mehmet II van de Ottomanen, een rol spelen. Waarbij die rol naar het einde toe steeds kleiner werd. Daarmee kun je zeggen dat op dat moment er weer nieuw tijdperk begon, namelijk dat van het Ottomaanse rijk. Alleen zou een Ottomaan zeggen dat hun tijdperk meer dan 150 jaar eerder in 1280 begon. Toen Osman I aan de macht kwam in een prinsdom in het oosten van Anatolië. Alleen wist men toen nog niet dat een nazaat waarvan deze Osman de naamgever was, Constantinopel zou innemen.

Wat het einde van het Oostelijke en het Westelijke Romeinse Rijk gemeen hebben, is dat beiden hun werkelijke oorzaak kenden in de uitgestrekte Aziatische vlakten. In de vierde eeuw zorgden de Hunnen, een Centraal Aziatisch nomadisch ruitervolk, ervoor dat vele andere volkeren voor hen op de vlucht gingen en naar het westen trokken. Een gebeurtenis die we nu de Grote Volksverhuizing noemen. Daar stootten ze op het steeds zwakker wordende Romeinse Rijk en dat leidde uiteindelijk tot het afzetten van Romulus Augustulus. In de dertiende eeuw waren het de Mongolen onder leiding van Dzjengis Khan die voor een migratie van Turkse nomaden zorgden die zich in Anatolië vestigden en daar op het Oost Romeinse Rijk stootten.

Of er op twintig januari 2021 zo rond zes in de avond Nederlandse tijd een nieuw tijdperk aanbrak, daar kunnen wij nu niet over oordelen. Dat is iets voor toekomstige historici en die kunnen er, net zoals ik hierboven deed, op verschillende manieren naar kijken.