In Het geluk van een kopje koffie en Lone Survivor schreef ik over het utilitarisme. Hierbij kaartte ik al de moeilijkheid van het meten en de moeilijkheid van het weten (hoe ziet de toekomst eruit) aan. Het utilitarisme kent nog een heikel punt. Het maakt voor een utilitarist niet uit hoe het maximale geluk wordt behaald.

Illustratie: casinogokken.net

De vader van het utilitarisme, Jeremy Bentham, geeft een mooi voorbeeld hiervan. Bentham wilde de problemen met armen en bedelaars aanpakken. Hij stelde voor om ze in werkhuizen op te sluiten alwaar ze konden verblijven en werken voor hun kost en inwoning. Het geluk zou hierdoor toenemen omdat de aanblik van een bedelaar bij teerhartige zielen de pijn van het medeleven veroorzaakt en bij hardvochtigere mensen de pijn van walging. In beide gevallen vermindert de ontmoeting met bedelaars het welbevinden van het publiek op straat. Haal ze van straat en het probleem is opgelost.

Nu naar het heden: een tegenprestatie eisen voor een uitkering. Dit kun je zien als een utilitaristische oplossing. Een individu krijgt financieel ondersteuning en moet een tegenprestatie verrichten (vuilprikken of parkjes aanharken). Een aanpak waarvan het de vraag is of die wel succesvol is. Hier heb ik in Tegenprestatie al aandacht aan besteed.

Heeft iemand die werkloos raakt niet al betaald voor zijn uitkering? De ww is immers toch een verzekering die je verplicht moet afsluiten als werknemer? En bijstand dan? Iedere werkende betaalt belastingen waarvan een ondersteuningspakket bij ‘ellendige omstandigheden’ van wordt betaald. Je betaalt die belasting voor mensen die er nu gebruik van maken. En je doet dit in het vertrouwen dat er ook voor jou gezorgd wordt als jij in de ellende zit. Laat je zo iemand niet voor een tweede keer betalen voor iets?

Levert door deze dwang en drang het betrokken individu niet een flink deel van zijn handelingsvrijheid in? De afstand tot de arbeidsmarkt wordt verkleind en dat vergroot de kans op een baan en van een baan wordt men gelukkig. Dit is de redenatie erachter. In Werken om te leven of leven om te werken stelde ik al de vraag naar het doel. Een controlevraag voor het doel: wat zou u doen als u de hoofdprijs in de Staatsloterij won?

En als het doel werk is, heiligt het doel dan de ingezette middelen?